Nowa siedziba NOSPR. Wizyta na placu budowy

Budowla ta jest jednak siedzibą wielu różnych instytucji, a więc trudno mówić tu o dobrych warunkach koncertowych, a tym bardziej nagraniowych. Należy pamiętać, że wykorzystywana sala była projektowana i wykonywana jako miejsce przeznaczone do organizowania zjazdów partyjnych, a nie do wykonywania muzyki filharmonicznej. Stąd pojawił się pomysł na to, aby tak szacowna instytucja mogła być wreszcie „na swoim”, w budynku zaprojektowanym od A do Z dla jej potrzeb. Zanim jednak przejdziemy do tego tematu, słów kilka o samej

NARODOWEJ ORKIESTRZE SYMFONICZNEJ POLSKIEGO RADIA

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach (wcześniej działająca jako Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia) powstała w 1935 roku w Warszawie. Zespół utworzył i prowadził do wybuchu II wojny światowej Grzegorz Fitelberg. W marcu 1945 roku Orkiestra reaktywowana została w Katowicach przez Witolda Rowickiego. W 1999 r. w uznaniu zasług otrzymała tytuł „Narodowej”, a od 2006 r. przekształciła się w narodową instytucję kultury (wcześniej funkcjonowała jako oddział Polskiego Radia). Orkiestra zrealizowała ponad 200 płyt CD dla wielu polskich i zagranicznych wytwórni (m.in. Decca, EMI, Phillips) oraz dokonała licznych nagrań archiwalnych dla potrzeb Polskiego Radia. Występowała niemal we wszystkich krajach Europy (regularne tournées do Wielkiej Brytanii i Niemiec), w obu Amerykach, a także w Japonii, Hongkongu, Chinach, Australii, Nowej Zelandii, Korei i na Tajwanie, ciesząc się wszędzie uznaniem krytyki i publiczności. W powojennej historii odbyła 181 zagranicznych podróży koncertowych, prezentując niemal zawsze muzykę polską.

OŚ KULTURY

Nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia ma powstać jako jeden z obiektów planowanej w centrum Katowic Osi Kultury. W ramach imponującego rozmachem przedsięwzięcia powstać mają takie obiekty jak: Międzynarodowe Centrum Kongresowe, Teatr Opery i Baletu, Nowe Muzeum Śląskie i właśnie nowa siedziba NOSPR.

Cały ten zespół, wraz z symbolem miasta, katowickim Spodkiem, stworzy unikalną na skalę Europy, powstającą niemal od zera przestrzeń nauki, edukacji, sztuki i rozrywki. A wszystko na zdegradowanym terenie po dawnej kopalni Katowice (dawniej Ferdynand). Znakomicie wpisuje się to w rewitalizację Aglomeracji – tak w warstwie kulturalnej, jak i urbanistycznej.

 

ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE SIEDZIBY NOSPR

Nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia powstaje na czterohektarowym terenie po dawnym placu drzewnym kopalni Katowice, położonym w sercu miasta i metropolii Silesia. Prestiżowy dla miasta i regionu gmach będzie silnie związany z kontekstem miejskim, współtworząc żywą i wielowątkową przestrzeń publiczną.

W budynku o łącznej powierzchni netto 25.450 m2 i kubaturze brutto wynoszącej 199.841 m3 zlokalizowanych będzie 116 pomieszczeń dla funkcji podstawowej, w tym Wielka Sala Koncertowa na 1.800 miejsc, Sala Kameralna na 300 miejsc, studio nagrań, sale prób, garderoby oraz pomieszczenia administracyjne, techniczne, gościnne oraz przeznaczone na archiwum, w którym gromadzone będą nagrania i nuty. Ponadto inwestycja obejmuje zagospodarowanie terenu wokół budynku, w tym na amfiteatr terenowy, obsługę komunikacyjną i infrastrukturalną oraz urządzenie zieleni.

 

AUTORZY PROJEKTU…

Projekt obiektu wykonała pracownia architektoniczna Konior Studio pod „wodzą” Tomasza Koniora, przy wydatnym współudziale Pracowni Akustycznej Kozłowski z Wrocławia, która odpowiadała przede wszystkim za kwestie akustyki, czyli akustykę wnętrz, ochronę przeciwhałasową i antywibracyjną. Pracownia Akustyczna Kozłowski jest odpowiedzialna także za całościowe opracowanie zagadnień technologii estradowej, obejmującej system elektroakustyczny całego obiektu wraz z systemem rejestracji wielośladowej, system inspicjenta, system oświetlenia estradowego, mechanikę estradową górną i dolną wraz ze sterowaniem oraz system informacji dla widza Digital Signage. Na potrzeby akustyki budowlanej opracowano wytyczne dotyczące m.in. konstrukcji obiektu, izolacyjności akustycznej przegród budowlanych i stolarki. Projekt akustyki rozwiązał w szczegółach zagadnienia proporcji wymiarów i właściwości modalnych wszystkich pomieszczeń o akustyce kwalifikowanej. Wytyczne dla NOSPR dotyczące akustyki budowlanej i akustyki wnętrz zawierały również precyzyjne rozmieszczenie oraz dobór i charakterystykę okładzin ściennych, sufitowych i podłogowych.

„Początkowo naszym zadaniem było zaprojektowanie akustyki wnętrz wszystkich pomieszczeń o tzw. akustyce kwalifikowanej, tj. Sali Kameralnej, pomieszczeń kompleksu nagraniowego, sal prób sekcyjnych, garderób do ćwiczeń indywidualnych, jak również Wielkiej Sali Koncertowej” – mówi Piotr Kozłowski, współwłaściciel Pracowni Akustycznej. „Jednak już w trakcie projektu została podjęta decyzja, że Wielka Sala Koncertowa będzie bliższa sali typu „vineyard”, a nie, tak jak planowaliśmy pierwotnie, zgodna z układem „shoebox”. Specjalistą w projektowaniu sal typu „vineyeard” i w zasadzie najpoważniejszą ekipą, która ma realne doświadczenie w projektowaniu tego typu obiektów, jest Nagata Acoustics z Japonii. Dlatego też Japończycy zostali zaproszeni do współprojektowania wnętrza Wielkiej Sali. Ostatecznie więc gabaryty sali, ochrona przeciwhałasowa, elementy zmiennej akustyki – to wszystko, co było już przygotowane przez nas, pozostało, natomiast zadaniem Nagata było wykonanie samego wnętrza sali, ze stałą adaptacją akustyczną. Akustyka wnętrz wszystkich pozostałych pomieszczeń – z Salą Kameralną, kompleksem studia nagrań, salami prób i garderobami oraz atrium – to już nasze samodzielne zadanie”.

…ORAZ JEJ WYKONAWCY

13 lutego 2012 roku podpisano umowę z wykonawcą budowy nowej siedziby NOSPR, którą jest konsorcjum firm pod przewodnictwem WARBUD S.A. z Warszawy. Inwestorem jest Urząd Miasta Katowice, koszt całkowity szacowany jest na 265 milionów złotych, przy czym wkład własny inwestora to 142.800.000 zł, a reszta – nieco ponad 122 mln. zł – to dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Na bezpośrednie zlecenie inwestora nadzór akustyczny nad wykonaniem całego obiektu prowadzi Pracowania Akustyczna Kozłowski.

Prace rozpoczęły się zaraz po podpisaniu umowy z wykonawcą robót, 20 lutego, zaś ich zakończenie zaplanowano na czerwiec 2014 r.

PROJEKT

Międzynarodowy konkurs architektoniczny na projekt nowej siedziby NOSPR został rozstrzygnięty w grudniu 2008 roku. Jak już pisałem, wygrała go pracowania architektoniczna Konior Studio Tomasza Koniora, która do opracowania projektu pokonkursowego zaprosiła Pracownię Akustyczną Kozłowski z Wrocławia.

Od pierwszych wizji konkursowych architekci skupiali się na rozwiązaniach dla budynku silnie związanego z kontekstem miejskim, tworzącego żywą i wielowątkową przestrzeń publiczną. Bryła i struktura budynku pod każdym względem odnoszą się do jego głównej funkcji, którą jest stworzenie przestrzeni odpowiedniej dla muzyki. Budynek będzie miał nowoczesną elewację, której głównym elementem będą różnej grubości kolumny z cegły. Nieregularny rytm pionowych linii elewacji ma przywoływać skojarzenia z muzyką. Boczne strony ceglanych kolumn pomalowane będą na kolor czerwony, w nawiązaniu do sposobu dekorowania elewacji na Nikiszowcu, zabytkowej katowickiej dzielnicy górniczej, uznanej za pomnik historii. W ten sposób NOSPR wpisze się w architekturę Silesii.

Ważnym elementem będzie też otoczenie budynku, do zaprojektowania którego przyłożono nie mniejszą uwagę. Plac wejściowy stanowić będzie reprezentacyjne i wielofunkcyjne przedpole gmachu NOSPR. Ukształtują go ważne elementy przestrzeni miejskiej – tańcząca, muzyczna fontanna, zimą stająca się lodowiskiem, kaskady schodów, zieleń trawników i drzew, miejsca dla imprez plenerowych i codziennego odpoczynku. Silnym przestrzennym akcentem podkreślającym rangę kształtowanej Osi Kultury będzie przerzucona nad placem kładka pieszo-rowerowa, której forma i funkcja czytelnie podkreślać ma miejsca i poziomy przestrzeni publicznych wokół siedziby NOSPR. Umożliwi bezkolizyjną komunikację z MCK i Spodkiem. Na szlaku przestrzeni i budynków użyteczności publicznej znajdzie się też Ogród Sztuk, kreujący atrakcyjną przestrzeń rekreacji i spędzania wolnego czasu, z różnorodnym programem i bogatym wachlarzem atrakcji.

Prace nad projektem trwały od początku 2009 roku do końca 2011. „Rozpoczęliśmy od wykonania odwiertów geologicznych na kilkanaście metrów względem poziomu gruntu” – wspomina Piotr Kozłowski. „W wywiercone kanały wpuszczane były akcelerometry i wykonywane pomiary wibroakustyczne drgań. Pomiary były też wykonywane na przeciwległych budynkach, aby zbadać, jakie mogą tu wystąpić zagrożenia akustyczne i wibroakustyczne. To było podstawą do przyjęcia założeń dotyczących ochrony przeciwdźwiękowej i zaprojektowania całej konstrukcji budynku”.

BUDYNEK SIEDZIBY NOSPR

Koncepcja budynku, który będzie siedzibą Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach, oparta jest na trzech przestrzeniach: Wielka Sala Koncertowa, a także znajdująca się na jej tyłach Sala Kameralna, mają być „bijącym sercem”, gdzie królować ma muzyka. Sale koncertowe otacza atrium, czyli przestrzeń, w której spotykają się melomani i muzycy, zaś atrium z kolei otoczone jest przez „pierścień”, w którym zlokalizowane są sale prób, garderoby i pomieszczenia administracyjne, czyli przestrzeń zarezerwowana dla muzyków. Wszystkie te trzy przestrzenie są od siebie odseparowane akustycznie, tak aby ani hałas z zewnątrz nie docierał do sal koncertowych, ani odgłosy z sal prób nie przedostawały się do atrium, a tym bardziej do sal.

Dzięki temu muzycy mogą ćwiczyć niemalże do ostatnich minut przed koncertem, możliwe też jest równoległe prowadzenie prób czy nagrań (np. w którejś z sal prób sekcyjnych, które, tak jak Wielka Sala Koncertowa i Sala Kameralna, będą również skomunikowane z reżyserniami nagraniowymi i objęte systemem nagraniowym) i jednocześnie występowanie w salach koncertowych. Dlatego też zarówno sale prób, jak i garderoby są wykonywane z zapewnieniem pełnej izolacyjności akustycznej – z wykorzystaniem odpowiednim materiałów budowlanych oraz wibroizolatorów – oraz są odpowiednio akustycznie zaadaptowane. Akustyka poszczególnych garderób została zoptymalizowana pod kątem charakteru różnych grup instrumentów. To powoduje, że pomieszczenia te nie są zwykłymi szatniami, ale także dobrze brzmiącymi i w pełni wyizolowanymi pokojami ćwiczeń.

Oprócz sal koncertowych i studia nagrań w budynku znajdą swoje miejsce także m.in. sala konferencyjna, salonik VIP, restauracja, sklep z wydawnictwami muzycznymi, sala zabaw muzycznych dla dzieci, klub jazzowy, warsztat naprawy instrumentów, magazyny do przechowywania instrumentów i podziemny parking. Łączna powierzchnia użytkowa budynku to ponad 35.000 m2.

WIELKA SALA KONCERTOWA

Masywna, wykończona czarnym betonem o surowej fakturze bryła będzie dominować w centralnym, przestronnym atrium. Aby uzyskać zamierzony efekt beton ściany zewnętrznej Wielkiej Sali Koncertowej przed wylaniem do form był specjalnie czerniony, zaś formy obijane od wewnętrznej strony deskami, aby uzyskać efekt tradycyjnej „kopalnianej” ściany betonowej, tak jak w czasach, gdy szalunki wykonywane były nie jak obecnie z gotowych, stalowych płyt, ale właśnie z desek.

Wielka Sala Koncertowa, podobnie jak Sala Kameralna, wykonana jest w technologii „pudełka w pudełku”. Obie sale mają dwie ściany – zewnętrzną i wewnętrzną – które są oddzielone od siebie dylatacjami wypełnionymi wełną mineralną, tak aby dźwięki i drgania nie przenosiły się z zewnętrzna do wewnątrz i vice versa. Obie sale są też postawione na wielkich wibroizolatorach, aby odizolować je także od podłoża i przenoszonych przez nie drgań.

Wnętrze Wielkiej Sali Koncertowej zostało podporządkowane uzyskaniu najwyższej jakości warunków akustycznych dla wykonywania, odbioru i rejestracji muzyki symfonicznej, równocześnie zapewniając właściwe warunki dla szerokiego spektrum wydarzeń muzycznych, począwszy od recitali, poprzez koncerty kameralne, symfoniczne, do muzyki organowej. Sala koncertowa wraz z zapleczem technicznym będzie największym studiem nagraniowym w kraju, umożliwiającym nagrania wielokanałowe oraz nagrania dla produkcji kinowych.

Estrada o powierzchni ponad 250 m2 zapewni komfort pracy 120-osobowej orkiestry i 100-osobowego chóru. Wyposażona zostanie w system platform/zapadni – jedna duża, półokrągła w centrum sceny, i dziesięć par symetrycznie rozłożonych, mniejszych zapadni wokół niej – umożliwiających dowolne profilowanie estrady. Na widowni znajdować się będzie 1.800 miejsc siedzących, rozmieszczonych na pięciu poziomach. Dla każdego miejsca z osobna przeprowadzane są wnikliwe studia słyszalności i widoczności.

Bezpośrednio za słuchaczami na balkonach znajdą się ruchome elementy zmiennej akustyki, które pozwolą na dostosowywanie pogłosu do różnych form muzycznych, od solowych koncertów do wielkich monumentalnych form muzycznych. Ma to miejsce w przypadku produkcji wymagających używania systemu nagłaśniania. W czołowej ścianie sali, za estradą, docelowo będzie umieszczony prospekt organowy, nad estradą zaś zawiśnie ruchomy, wielosegmentowy plafon, służący do modelowania akustyki pomieszczenia. Plafon jest także pomostem technologicznym, wykorzystywanym na potrzeby nagłośnienia i oświetlenia.

Wiele pracy kosztowało ekipy budowlane wykonanie ścian wewnętrznych sal koncertowych, które – w celu uzyskania odpowiedniego rozproszenia dźwięku, a i przy okazji interesującego efektu wizualnego – w dużej części wykonane są w formie pofalowanych klinów (patrz zdjęcie), odlanych z betonu.

Nagata Acoustics przystąpiła do projektu, gdy w zasadzie bryła sali i ochrona antywibracyjna były już zaprojektowane, i w tej dziedzinie nie było żadnych uwag ani zmian. Zmieniła się natomiast koncepcja aranżacji wnętrza sali, z planowanej pierwotnie sali typu „shoebox” bardziej w kierunku „vineyard”, choć w zasadzie jest to raczej miks tych dwóch koncepcji, niż „czysty vineyeard” (różnice między jednym typem sal a drugim przybliżamy w innym artykule w tym numerze).

Zasada pracy Japończyków jest taka, że przy projektowaniu dużych sal (powyżej 1.000 widzów) oprócz modelowania komputerowego wykonywany jest realistyczny model w skali 1:10, wraz z możliwie rzeczywistymi materiałami wykończeniowymi, fotelami, modelami widzów i ruchomymi elementami akustycznymi. Badane za pomocą specjalistycznej aparatury pomiarowej takie parametry jak np. czas pogłosu, stopień pochłaniania i odbicia dźwięku, słyszalność w każdym punkcie sali, pozwalają na empiryczną weryfikację geometrii, rozwiązań materiałowych, technologii wykonania itp. w celu uzyskania maksymalnego stopnia prawdopodobieństwa co do docelowej akustyki obiektu. Model ważący ponad 4,5 tony (sam plafon to ponad 1,5 tony) wykonała firma Stangel. Oprócz samej sali wykonanych zostało 1.800 miniaturek imitujących publiczność. Model musiał być wykonany z zachowaniem pełnej szczelności „wnętrza”, gdyż podczas badań powietrze było wypompowywane, a w jego miejsce wpompowywano azot pod odpowiednim ciśnieniem, same zaś pomiary wykonywano z użyciem ultra dźwięków (dziesięciokrotna skala obiektu = dziesięciokrotnie wyższe częstotliwości, niż w rzeczywistości).

Pracownia Akustyczna Kozłowski, która z kolei opracowała akustykę wnętrza Sali Kameralnej, również wykonała podobny model, który faktycznie pozwolił na wprowadzenie kilku poprawek w stosunku do modelu komputerowego. Był to pierwszy taki model w historii działalności Pracowni Akustycznej, ale może nie ostatni (niestety metoda ta do tanich nie należy i polskie budżety projektowe nie pozwalają na wykorzystywanie tego narzędzia).

Skoro wspomnieliśmy o drugiej z sal koncertowych, to teraz słów kilka o

SALI KAMERALNEJ

która znajdować się będzie we wschodniej części budynku muzyków (na tyłach Wielkiej Sali). Sala Kameralna, zaplanowana dla ok. 300 słuchaczy, dysponować będzie estradą o powierzchni 80 m2, która pomieści 20-osobową orkiestrę oraz 20-osobowy chór.

Na podstawie modelowania komputerowego, zweryfikowanego za pomocą modelu fizycznego, Pracownia Akustyczna zaproponowała również uzyskanie odpowiedniego rozproszenia dźwięku poprzez „udrapowanie” okładzin ściennych. Realizacja tych okładzin z drewna i gipsu właśnie rozpoczęła się na budowie. Materiałem podstawowym użytym we wnętrzu sali kameralnej będzie drewno o ciepłej barwie.

Podobnie jak Wielka Sala Koncertowa, tutaj również zastosowano technologię „pudełka w pudełku”, w której wewnętrzne „pudło” sali osadzone jest na wibroizolatorach.

STUDIO NAGRAŃ

Nowa siedziba NOSPR powstaje nie tylko w celach koncertowych, ale również – jeśli nie przede wszystkim – jako największe studio nagrań. Dlatego też akustyka obu sal koncertowych jest w pierwszej kolejności podporządkowana potrzebom zapewnienia odpowiednich warunków do nagrań, a dopiero w drugiej – choć jest to nie mniej ważne – warunkom koncertowym. Na szczęście udało się pogodzić obie te funkcje – przynajmniej „na papierze”, a jak będzie w rzeczywistości przekonamy się za rok (z hakiem). Wymagania dotyczące studia nagrań wymusiły też konieczność odpowiedniej izolacyjności – stąd technologia „pudełka w pudełku”, grube żelbetowe ściany oraz wibroizolacja, zarówno samego pudła sal od podłoża, jak i wszystkich instalacji.

O samym studiu nagrań (dwie niezależne reżysernie nagraniowe, pomieszczenie studyjne, zaplecze techniczne i socjalne), jego wyposażeniu i funkcjonalności więcej napiszemy, gdy już obiekt zostanie w pełni wyposażony i oddany do użytku.

„PIERŚCIEŃ” I ZAPLECZE TECHNICZNE

Na zakończenie słów parę jeszcze o innych obiektach nowej siedziby NOSPR. Jak już wspomniałem, tzw. pierścień to przestrzeń zarezerwowana przede wszystkim dla muzyków, a także administracji i obsługi budynku. Na czterech kondygnacjach rozmieszczone będą różnorakie pomieszczenia, służące orkiestrze macierzystej i zaproszonym muzykom-gościom. Znajdą w nim miejsce biura administracji oraz Impresariat Orkiestry, pokoje gościnne, garderoby, sale ćwiczeniowe oraz foyer muzyków. W części wschodniej umieszczono zaplecze techniczne dostaw, magazynów, konserwacji itp. W części północnej, w pobliżu estrad obu sal, znajduje się również wydzielony blok studia nagrań oraz biblioteka i archiwa NOSPR.

Trzecie piętro budynku jest w całości przeznaczone dla pracy orkiestry. Znajduje się tu ok. 40 garderób/sal prób poszczególnych rodzajów instrumentów, 4 większe sale prób sekcyjnych (każda dla 50 osób), służące również jako garderoby orkiestry gościnnej oraz zaplecze socjalne muzyków i bufet pracowniczy.

Wszystkie pomieszczenia „pierścienia” budynku połączone są korytarzami prowadzącymi wzdłuż przestrzeni atrium, co umożliwia ciągły kontakt wzrokowy z Wielką Salą Koncertową, Salą Kameralną i przestrzenią atrium.

Pod budynkiem znajduje się garaż podziemny dla 150 samochodów pracowników NOSPR (miejsca postojowe dla publiczności będą zrealizowane w ramach kompleksu parkingowego obsługującego również MCK i Muzeum Śląskie). Obok budynku, w pobliżu placu rozładunkowego, umiejscowiona jest olbrzymia wentylatorownia, której zadaniem będzie utrzymywanie właściwej, stałej temperatury oraz – co ważniejsze, szczególnie dla instrumentów – wilgotności we wszystkich pomieszczeniach obiektu. Dzięki temu nie będzie potrzeby otwierania okien, np. w salach prób czy garderobach, co pozwoli na zachowanie całkowitej izolacyjności tych pomieszczeń od innych obiektów, zarówno we wnętrzu budynku, jak i na zewnątrz.

Wjazd do garażu pozwoli też na dojechanie samochodem dostawczym firmy rentalowej (niestety niezbyt wysokim) do miejsca, z którego będzie można od razu „wywindować” konsoletę FOH na jej miejsce na widowni Wielkiej Sali Koncertowej (rozwiązanie do tej pory nie stosowane w Polsce). Oczywiście jeśli zajdzie taka potrzeba, bowiem sama Wielka Sala Koncertowa, jak i Sala Kameralna, będą dysponować własnym systemem nagłośnieniowym odpowiedniej klasy, do wykorzystania w przypadku wykonywania form wymagających dogłośnienia. Ale to już temat na inny artykuł, którego oczekujcie na łamach LSI za około rok (z małym okładem), gdy budowa nowej siedziby NOSPR dobiegnie końca, sale i inne pomieszczenia zostaną w pełni wyposażone, a sale koncertowe odpowiednio nastrojone i przygotowane do przyjęcia muzyków i słuchaczy.

Piotr Sadłoń
fot. Piotr Sadłoń
wizualizacje Konior Studio

---

Więcej informacji o firmie odpowiedzialnej za projekt akustyki, ochrony przeciwdźwiękowej, technologii estradowej i studyjnej budynku NOSPR na stronie internetowej: www.akustyczna.pl.