Allen & Heath iDR-8 - Instalacyjny, matrycowy mikser cyfrowy 16×16

Okazuje się także, iż znana nam już całkiem dobrze seria Allen & Heath iDR to nie tylko konsolety i miksery do realizacji dźwięku live czy sprzęt dla DJ-ów, ale również urządzenia instalacyjne. Dlatego z ogromną ciekawością przyjąłem na siebie zadanie przedstawienia Wam iDR-8, czyli miksera instalacyjnego. Przyznam, że dawno nie czekałem z taką niecierpliwością, aż sprzęt do testu znajdzie się w moich rękach. A więc do rzeczy.

Z ZEWNĄTRZ

Opisywane tu urządzenie wzbudza swoisty respekt, a jednocześnie zaufanie już od pierwszego kontaktu wzrokowego, natychmiast po wyjęciu z pudełka. Widać od razu, że mamy do czynienia z solidnym sprzętem, a nie plastikowym świecidełkiem. Mikser iDR-8 zajmuje dwa pięterka w typowym racku 19”. Jest jednak dosyć głęboki – 36 centymetrów nominalnie, ale jeśli uwzględnimy długość podłączonych XLR-ów, to wielkość tę należy liczyć jako ponad 40 cm – co warto wziąć pod uwagę, szykując mu „mieszkanko”. Rzućmy okiem na przednią ścianę.

Jeśli zamontowana jest na niej aluminiowa – bardzo gustowna zresztą – maskownica, to zobaczymy 18 „prztyczków”, wyświetlacz LCD 2x16 znaków oraz gniazdo słuchawkowe TRS 1/4”, wraz z towarzyszącym mu potencjometrem regulującym poziom sygnału (jednak aby dokonać regulacji należy posłużyć się wąskim śrubokrętem).

Przyciski można podzielić na dwie grupy. Pierwsza, licząca 16 sztuk w kolorze czaym, to przełączniki, których funkcjonalność zależy od inwencji osoby konfigurującej instalację. Mogą one więc służyć do sterowania poziomem sygnału, wybierania źródeł czy też przywoływania presetów. Ponadto, jeśli zachodzi taka potrzeba, a system ma być zabezpieczony przed działaniami osób nieuprawnionych, można je całkowicie pozbawić jakichkolwiek funkcji. Pozostałe dwa przyciski, szare, umieszczone poniżej wyświetlacza, służą do poruszania się po menu parametrów, a także zmiany ich wartości.

Zza metalowego panelu przebłyskują 32 diody LED, mogące świecić trzema różnymi kolorami – czerwonym, żółtym bądź zielonym. Ich funkcje także zależne są od wyboru konfiguratora. Mogą więc pełnić rolę mieików poziomu sygnału na poszczególnych kanałach, sygnalizować wyciszenie, a także sposób komutacji. No, i to tyle, co widać, gdy przedni panel jest zasłonięty. Kiedy jednak zdejmiemy maskownicę, ukażą nam się kolejne jego elementy.

Zacznijmy od lewej. Jako pierwszy dostrzegamy przełącznik CODE UPDATE. Jego naciśnięcie sprawia, że urządzenie przełącza się w tryb uaktualniania kodu (systemu) operacyjnego, podawanego z komputera PC, przyłączonego za pośrednictwem złącza RS-232. Takowe znajduje się również na przednim panelu, a towarzyszy mu dioda ACTIVE, sygnalizująca aktywność tegoż gniazda, oraz przełącznik FRONT/REAR, za pomocą którego dokonuje się wyboru portu aktywnego – oba porty RS-232 nie mogą bowiem pracować jednocześnie. Przesuwając się dalej w prawo napotykamy grupę trzech LED-ów. Dwie pierwsze sygnalizują pracę miksera w łańcuchu urządzeń iDR jako slave, z synchronizacją zewnętrzną. Trzeci LED informuje nas, iż iDR-8 pracuje w trybie 96 kHz.

Jeszcze dalej na prawo mamy dwa małe przyciski, których znaczenia żadnemu użytkownikowi komputera tłumaczyć raczej nie trzeba – ENTER oraz ESC. Ostatnim przyciskiem, a zarazem elementem operacyjnym na przednim panelu, jest MENU. Jego naciśnięcie i przytrzymanie przez 2 sekundy powoduje otwarcie menu konfiguracyjnego, z poziomu którego można ustawić zegar (ten wyświetlający godzinę, a nie synchronizacyjny), nadać mikserowi indywidualną nazwę, określić parametry komunikacji TCP/IP oraz PPP, wybrać monitorowany punkt ścieżki sygnałowej, a także uruchomić procedurę diagnostyczną. Na koniec opisu przedniego panelu wspomnę jeszcze o bardzo przydatnym i funkcjonalnym dodatku, jakim jest pasek, na który można nanieść opisy funkcji poszczególnych 16 czaych przycisków bądź towarzyszących im diod LED. Niestety, etykiety te widoczne są dopiero po zdjęciu maskownicy. Co przy tym ciekawe, wraz z oprogramowaniem obsługowym nabywca otrzymuje stosowny szablon Microsoft Word.

Teraz obejrzyjmy iDR-8 z tyłu. Oj, czego tu nie ma… Osiem męskich i tyleż żeńskich gniazd XLR – to oczywiście analogowe wejścia i wyjścia mikrofonowo-liniowe – a także cztery gniazda TRS 1/4”, stanowiące wejścia i wyjścia monitorowe, które można wykorzystać jako dodatkowe we/wy, łącznie pięć gniazd sieciowych RJ45, pełny zestaw gniazd MIDI, port SysNet oraz RS232. No, oczywiście jest tu również gniazdo zasilania.

Omówienia wymagają tu właściwie tylko złącza sieciowe i SysNet. A więc gniazdo opisane jako Network służy do komunikacji urządzenia z siecią Etheet, za pośrednictwem której można sterować pracą miksera i nadzorować ją. Komputer, za pomocą którego będziemy konfigurować urządzenie, można też podłączyć bezpośrednio, korzystając ze standardowej skrętki Cat5. Z kolei złącze PL-ANET, pracujące jako port szeregowy RS-485, pośredniczy w komunikacji pomiędzy iDR-8 i zdalnymi kontrolerami naściennymi. Połączenia te również buduje się przy użyciu okablowania Cat5. Podobnie jak każdy moduł systemowy – iDR-in, iDR-out oraz iDR-switch – iDR-8 wyposażony jest w parę gniazd pozwalających na łańcuchowe łączenie tychże urządzeń poprzez magistralę iDR-Link oraz sterowanie nimi. Dwa ostatnie złącza RJ45 to wejście i wyjście 8-kanałowych szyn, którymi sygnały audio w postaci cyfrowej wędrują do i z miksera. Należy w tym miejscu nadmienić, że są to szyny przeznaczone tylko i wyłącznie do transmisji przekazu dźwiękowego. Aby móc zdalnie sterować mikserem oraz innymi urządzeniami w łańcuchu, trzeba „położyć” odrębną skrętkę.

DSP

Cyfrowy procesor przetwarzający w iDR-8, czyli DSP, to właściwie dwa procesory Motoroli, które mieszkają sobie na pokładzie miksera i zawiadują jego pracą. Łącznie mają moc obliczeniową, która wystarcza do obsługi szesnastu kanałów wejściowych i tyluż wyjściowych.

Hm, czy to więc aby nie przesada, przerost formy nad treścią, skoro omawiany mikser dysponuje tylko ośmioma wejściami i ośmioma wyjściami, a więc pracuje w konfiguracji 8x8? Otóż nie, moi drodzy, ale o tym za moment. Procesory DSP w iDR-8 realizują szereg zadań związanych z szeroko pojętą obróbką sygnałów wejściowych i wyjściowych. Myślę, że funkcje DSP – jak też działanie miksera jako całości – najlepiej będzie opisać w oparciu o strukturę ścieżki, jaką pokonuje sygnał od wejścia do wyjścia. A więc, jak pomyślał, tak zrobił…

A zatem sygnał trafia do gniazda XLR. Jeśli dawcą sygnału jest mikrofon pojemnościowy albo elektretowy, to można mu podać napięcie fantomowe +48V. Pierwszym elementem za wejściem jest tłumik -20 dB, zaś bezpośrednio za nim znajduje się regulator wzmocnienia, działający w zakresie od -15 do +50 dB, w krokach co 3 decybele. Poziom sygnału utrzymywany jest w ryzach przez soft limiter, który ogranicza go do -4 dBFS. Ma to oczywiście na celu uniknięcie przesterowania znajdującego się dalej przetwoika analogowo-cyfrowego, próbkującego sygnał z rozdzielczością 24 bitów. Przetworzony sygnał trafia następnie, poprzez selektor kanału, na linię opóźniającą, pozwalającą opóźnić go o maksymalnie 340 milisekund. Dodatkowo, tuż przed linią opóźniającą, znajduje się pierwszy punkt, w którym można dokonać pomiaru poziomu sygnału.

W dalszej kolejności napotykamy czteropasmowy korektor, w pełni parametryczny. Jego filtry można skonfigurować jako półkowe, dzwonowe, góo- i dolnoprzepustowe, a także wycinające o szerokości od 10 do 100 Hz. Możliwe jest też skonfigurowanie crossovera z wykorzystaniem filtrów Butterwortha bądź Linkwitza-Rileya o nachyleniu do 24 dB na oktawę. Wartość Q dla poszczególnych pasm dzwonowych może być regulowana w zakresie od 0,5 do 6, również jako stała. Zakres podcięcia/podbicia to -/+15 dB. Stąd sygnał może zostać „pobrany” do kluczowania bramki i kompresora w innym kanale. Do dyspozycji jest tu także filtr, który umożliwia kluczowanie w określonym zakresie częstotliwości. Pozwala to więc np. wykorzystać kompresor w trybie de-essera. Procesory dynamiczne to kolejne dwa przystanki na ścieżce sygnałowej. Poprzedza je drugi punkt pomiarowy. Bramka pozwala regulować wszystkie parametry działania: próg zadziałania od -72 do +18 dBu, głębokość tłumienia od 0 do 80 dB, atak od 8 mikrosekund do 300 milisekund, czas utrzymania od 50 milisekund do 5 sekund, zaś czas uwolnienia od 50 milisekund do 1 sekundy.

A co do kompresora… Próg jego zadziałania można ustawić w zakresie od -48 do +18 dBu, współczynnik kompresji od 1:1 do 1:∞, czas ataku od 300 mikrodo 300 milisekund, zaś powrotu w granicach od 100 ms do 2 sekund. Możliwy jest też wybór kształtu kolana, a także kompensacja spadku poziomu sygnału w zakresie od 0 do +18 dB. Kompresor w iDR-8 oferuje ponadto możliwość pracy w różnego typu trybach automatycznych, w tym z automatycznym korygowaniem wzmocnienia. Za kompresorem znajduje się sekcja tłumika kanału, umożliwiająca również wyciszenie tegoż, a także odwrócenie biegunowości sygnału. W tym miejscu ścieżki sygnałowej – przed i za sekcją tłumika – możemy też sprawdzić jego poziom. Następną sekcją jest matryca 16x16. Co to jest i do czego służy matryca, to chyba każdy wie i temat nie wymaga rozwijania. Należy jednak wspomnieć, że tryb 16x16 dostępny jest tylko wówczas, gdy mikser pracuje z częstotliwością próbkowania 48 kHz. Jeżeli zmienimy ją na 96 kHz, wtedy liczba kanałów matrycy zmniejsza się do 8x8. Matryca iDR-8 umożliwia dowolną komutację sygnałów pomiędzy kanałami wejściowymi i wyjściowymi, a oprócz tego obsługuje funkcje pagingu, automiksera mikrofonowego oraz duckingu.

Za matrycą jest już z górki… Kolejny delay, korektor parametryczny (tym razem aż sześciopasmowy), sekcja tłumika, pod względem funkcjonalnym dokładnie taka sama, jak ta przed matrycą, limiter wyjściowy i selektor kanału. Po pokonaniu tego „toru przeszkód” syg nał trafia do przetwoika cyfrowo- -analogowego, a stąd do wyjścia XLR. Latencja sygnału, od wejść do wyjść pokładowych, z przetwarzaniem w DSP po drodze, wynosi 2,23 ms, natomiast mierzona od wejść w module iDR-In do wyjść w iDR-Out wzrasta do 2,35 ms. Wariant mieszany, czyli od wejść w iDR-8 do wyjść w iDR-Out, wnosi latencję 2,29 ms.

MIKSER TO NIE WSZYSTKO

Konfiguracja 16x16, a tak naprawdę – dzięki możliwości wykorzystania wejść i wyjść monitorowych jako dwóch dodatkowych kanałów – 18x18, jest konfiguracją, którą możemy uzyskać dopiero po zainstalowaniu specjalnych modułów rozszerzeniowych, iDR-In oraz iDR-Out (przy czym należy pamiętać, że aby był z nich pożytek mikser musi pracować z częstotliwością próbkowania 48 kHz; w przeciwnym bowiem razie wykorzystywać można tylko osiem kanałów plus dwa monitorowe). Mają one formę modułów 1U, które możemy zamontować zarówno w tym samym raku, w którym zainstalowano mikser, jak też zdalnie, w odległości do 250-300 metrów. Sygnały pomiędzy urządzeniami przesyłane są przy użyciu okablowania skrętką Cat5. Należy tu jednak przypomnieć, że ponieważ iDR-8 nie obsługuje sieciowych protokołów transportu audio, takich jak np. CobraNet, skrętka łącząca moduły z mikserem służy tylko i wyłącznie do transmisji ośmiu kanałów dźwięku cyfrowego. Komunikacja sterująca wymaga zastosowania odrębnego okablowania. Wymienione moduły pracują dokładnie tak, jakby stanowiły integralne sekcje wejściowe/wyjściowe miksera. Wyposażone są w przetwoiki – odpowiednio – A/C lub C/A, jednak przetwarzanie sygnału zdigitalizowanego odbywa się wyłącznie na pokładzie iDR-8.

Oczywiście możliwe jest także tworzenie konfiguracji 16×8 czy 8×16 – wszystko zależy od tego, jakimi urządzeniami użytkownik dysponuje i jakie są potrzeby danej instalacji. Dość istotnym elementem całej układanki jest trzeci moduł zewnętrzny, iDR-Switch. Zajmuje się on obsługą i komunikowaniem miksera iDR-8 z kontrolerami zdalnymi, a także tychże z urządzeniami sterowanymi za pośrednictwem wyjść logicznych, na przykład oświetleniowymi. W tym celu wyposażony został w 24 złącza wejściowe i 16 wyjść logicznych – wszystkie zblokowane w postaci listwowych złącz Phoenix. W całym, pojedynczym systemie iDR mogą pracować maksymalnie trzy przełączniki iDR-Switch. Niestety, z uwagi na to, że do dyspozycji otrzymałem wyłącznie sam mikser, zaś przetestowanie wszystkich możliwości takiego urządzenia wymagałoby dostępu do rozbudowanej instalacji P.A., nie jestem w stanie powiedzieć nic więcej na temat komunikacji i realizowania wspomnianych zadań.

A co do kontrolerów zdalnych… Tworzą je produkty z serii PL i dostępnych jest tutaj dziesięć modeli. Są to elementy zróżnicowane pod względem funkcjonalności. W zasadzie, co komu potrzeba. Nawet znajdzie się coś dla leniwych – kontroler sterowany podczerwienią, z pilotem – a jakże! – do kompletu. Kontrolery można, co prawda, przyłączać wprost do iDR-8, poprzez PL-Anet, ale jeżeli przyłączymy je w łańcuchu – a przypomnijmy, iż iDR-8 wyposażono w jeden tylko port PL- -Anet – to wszystkie będą miały jednakową funkcjonalność. Natomiast iDR-Switch pozwala na nadanie im różnych funkcji.

Powiedzieć jeszcze należy o wspomnianym systemie monitorowym, którzy pozwala zwiększyć liczbę kanałów miksowania z 8 (16) do 10 (18). Tor ten tworzą dwa kanały monitoringu stereofonicznego, ale biegnącego równolegle i niezależnie od „standardowych”. Właściwie można stwierdzić, że jest to jeden z najmocniejszych punktów iDR, albowiem system ten umożliwia monitorowanie nie tylko sygnałów lokalnych, ale także zdalnie, na poziomie innych, połączonych łańcuchowo urządzeń iDR. Dzięki temu użytkownik może z jednego miejsca kontrolować przepływ sygnału w całej sieci rozproszonej.

SYSTEM PRESETÓW

Mikser iDR-8 oferuje także bardzo elastycznie działający system presetów. Dzięki niemu użytkownik może zapisać w pamięci urządzenia aż 250 wzorców ustawień całego urządzenia, i to zarówno działających globalnie, jak i w odniesieniu do poszczególnych stref. Presety mogą być przywoływane „na żądanie”, jak również według zaprogramowanego harmonogramu. Co więcej, przejścia pomiędzy presetami mogą odbywać się płynnie, dzięki czemu zmiany poziomów sygnału następują łagodnie. Presety można też archiwizować pod postacią plików konfiguracyjnych.

KONFIGUROWANIE SYSTEMU

Do konfigurowania zarówno miksera iDR-8, jak i całego systemu, w którym on pracuje, służy dedykowane oprogramowanie iDR System Manager. Dostępne ono jest dla platformy PC i pozwala na pełne i wszechstronne zaprojektowanie całej instalacji P.A., a także jej nadzorowanie. To tutaj instalator może określić funkcjonalność poszczególnych jej składników, w tym kontrolerów zdalnych. Oprogramowanie pozwala także na przygotowanie presetów, jak również ustalenie wszystkich parametrów transmisji i przetwarzania sygnałów audio. Jednym słowem, iDR System Manager pozwala skonfigurować cały system, od A do Z, z jednego miejsca, wprost z biurka projektanta. Istotne przy tym jest to, iż komputer nie stanowi elementu nieodzownego dla ciągłego funkcjonowania instalacji – gotową konfigurację można zapisać w pamięci iDR-8 i od tego momentu może ona pracować zupełnie samodzielnie. Jeśli zaś zajdzie taka konieczność, a iDR-8 jest podłączony do sieci LAN, to można się doń „podpiąć” nawet zdalnie, np. podczas urlopu, leżąc pod palmami na Hawajach. Wot, tiechnika...

W pakiecie wraz z aplikacją iDR System Manager użytkownik otrzymuje dwa dodatkowe narzędzia – PL Designer oraz PL Client. Co prawda wydaje mi się, że tłumaczyć ich przeznaczenia nie trzeba, ale tak na wszelki wypadek… Pierwsze z wymienionych służy do projektowania klienckich paneli sterowania, z wykorzystaniem różnego typu kontrolerów wirtualnych – faderów, przełączników, wskaźników itp. Można w ten sposób dowolnie konfigurować panele pracujące na klienckich komputerach PC (komunikujących się z systemem iDR poprzez łącza sieciowe), oferujące zróżnicowane możliwości w zakresie sterowania poszczególnymi elementami instalacji, z uwzględnieniem uprawnień dla poszczególnych stanowisk. PL Client zaś to oczywiście oprogramowanie klienckie, umożliwiające korzystanie z tych przygotowanych w PL Designer paneli sterujących.

PODSUMOWANIE

Mikser instalacyjny iDR-8 to niewątpliwie jeden z najbardziej rozbudowanych przedstawicieli tego typu urządzeń. Mimo iż od jego premiery minęło już trochę czasu, to jednak nadal stanowi bardzo interesującą ofertę. Zastosowanie wysokiej jakości podzespołów gwarantuje długotrwałą i niezawodną pracę, zaś możliwości konfiguracyjne i obsługowe sprawiają, że na bazie tego urządzenia można zbudować całkiem pokaźnych rozmiarów, zaawansowaną funkcjonalnie instalację P.A.

Marek Korbecki

Więcej informacji o prezentowanym urządzeniu na stronie inteetowej producenta: www.allen-heath.com oraz polskiego dystrybutora: www.konsbud-audio.pl.