Lectrosonics Duet - cyfrowy system bezprzewodowy IEM/IFB

Mieszcząca się w Rio Rancho, w sercu Nowego Meksyku (stan w USA, nie mylić z państwem Meksyk) firma istnieje na rynku od 1971 roku, czyli może się pochwalić prawie 50-letnią działalnością w dziedzinie pro-audio. Jednym z najnowszych produktów Lectrosonics jest...

M2 DUET

czyli cyfrowy system monitoringu osobistego IEM, mogący pełnić też funkcję IFB. O ile skrót IEM nie powinien nikomu z branży nagłośnieniowej sprawiać problemu, o tyle IFB może być cokolwiek tajemniczy. Cóż więc takiego jest ten IFB? Skrót ten pochodzi od angielskiej nazwy „interruptible foldback” i jest tym, co w polskiej nomenklaturze broadcastowej określamy mianem „zwrotnej”. Jest to sygnał, który podawany jest przeważnie z reżyserki do osób obsługujących dane wydarzenie, np. kamerzystów, operatorów followspotów itp., za pomocą którego do osób tych wysyłane są odpowiednie komunikaty czy polecenia.  Wróćmy do bohatera naszego artykułu. System Duet składa się z nadajnika M2T o szerokości połówki racka i wysokości 1U oraz odbiornika M2R typu bodypack, czyli mocowanego na pasku. Obydwa mają solidną metalową obudowę – co w zasadzie jest normą w przypadku produktów Lectrosonicsa. Zestaw uzupełnia zewnętrzny zasilacz nadajnika, dwa litowe akumulatorki formatu AA do odbiornika, zestaw do montażu nadajnika w racku, anteny, kabel USB i dobrze oraz wyczerpująco napisana instrukcja użytkowania.

System Duet składa się z nadajnika M2T o szerokości połówki racka i wysokości 1U…

NADAJNIK M2T

Nadajnik może transmitować dwa stereofoniczne sygnały radiowe, co pozwala na przesyłanie dwóch niezależnych kanałów stereo. Istnieje wszakżesz możliwość takiego skonfigurowania nadajnika, aby wysyłał cztery kanały monofoniczne. Na tylnym panelu urządzenia znajdziemy cztery gniazda typu combo (XLR/TRS), dwa porty sieciowe Dante (opcjonalne), dwa gniazda antenowe BNC, złącze sieciowe RJ45 do zdalnego monitorowania i konfigurowania nadajnika oraz gniazdo do podłączenia zewnętrznego zasilacza. Natomiast na panelu przednim znajduje się duży, kolorowy wyświetlacz LCD, gniazdo słuchawkowe jack 1/8”, regulator poziomu sygnału w słuchawkach, podpanelowy przycisk RESET, wyłącznik zasilania, port synchronizacji przez podczerwień, gniazdo USB micro „B” oraz 8 membranowych przycisków. 4 górne służą do nawigacji po menu, zatwierdzania wybranych funkcji oraz wycofywania się na wyższy poziom menu. Natomiast cztery pozostałe, znajdujące się pod wyświetlaczem – opisane jako A1, A2, B1 i B2 – służą do wybierania funkcji podsłuchu kanałów. Menu nadajnika – do którego wchodzimy wciskając przycisk MENU/SEL – jest dość rozbudowane, tak że totalnie „zielony” użytkownik może być co nieco skonfundowany. Z drugiej strony system Duet raczej do tego typu użytkowników nie trafi, a jeśli już to chyba raczej przez przypadek.  Z kolei świadomy, doświadczony użytkownik znajdzie w menu urządzenia sporo pomocnych funkcji, z których będzie mógł zrobić dobry użytek. Co więc znajdziemy w menu?

Przede wszystkim mamy możliwość włączenia/wyłączenia nadawania – osobno dla każdego z dwóch kanałów – oraz ustawienia mocy nadawania (10, 25 lub 50 mW). Drugie podmenu to ustawienie manualne częstotliwości nadawania. Kolejne trzy pozwalają na zsynchronizowanie nadajnika z odbiornikami, w tym stworzenie w nadajniku tzw. flexlisty, która daje np. realizatorowi monitorów możliwość podsłuchiwania różnych miksów monitorowych, kierowanych do różnych odbiorników, za pomocą jednego odbiornika. Następne trzy podmenu służą do konfigurowania sygnałów audio – za ich pomocą można wybrać źródło sygnału wejściowego (analogowe lub – jeśli jest – Dante), poziom operacyjny wejścia analogowego (+4 dBu lub -10 dBV) oraz poziom sygnału (TRIM), a także polaryzację sygnału wejściowego.  Kolejne podmenu pozwala na wybór źródła sygnału do posłuchu za pomocą słuchawek – w czym pomocne są przyciski A1, A2, B1 i B2 pod wyświetlaczem. Pozostałe podmenu służą do konfiguracji pracy nadajnika (np. jasności wyświetlacza, zablokowania/odblokowania interfejsu użytkownika), ustawień sieciowych, wyedytowania nazwy, przywrócenia ustawień fabrycznych oraz – ciekawostka – wyświetlenia linków (w postaci kodów QR) do strony Lectrosonics, instrukcji użytkowania lub filmików instruktażowych na YouTube.

… oraz odbiornika M2R typu bodypack, czyli mocowanego na pasku.

ODBIORNIK M2R

Odbiornik bodypack, jak już wspomniałem, dysponuje solidną metalową obudową, o bardzo „przyjaznych” – czyli niewielkich – rozmiarach. U góry znajdziemy dwie elastyczne anteny prętowe (odbiornik jest true diversity), zainstalowane na stałe, gniazdo do podłączenia słuchawek (jack 1/8”), wyraźnie widoczne, niebieskie pokrętło głośności sygnału w słuchawkach (z wyłącznikiem), port IR oraz niebieską diodę RF LINK informującą o aktywnym połączeniu z nadajnikiem. Przód odbiornika w dużej mierze zajmuje czytelny, kolorowy wyświetlacz, zaś pod nim cztery membranowe przyciski – takie jak na nadajniku. Znajdziemy tu jeszcze diodę LED informującą o stanie baterii.  Odbiornik zasilany jest z dwóch baterii lub akumulatorów typu AA (R6). Czas pracy urządzenia na pojedynczym zestawie baterii alkalicznych szacowana jest na 3,5 do 4 godziny, w przypadku akumulatorów litowych na 7 do 7,5 godziny, zaś do około 5 godzin dla ogniw NiMh (2.500 mAh). Menu odbiornika obsługujemy podobnie jak w nadajniku – za pomocą czterech przycisków membranowych. Menu to jest bardziej rozbudowane, niż w przypadku nadajnika. Pierwszą funkcją jest skanowanie pasma, która prezentuje w sposób graficzny jak bardzo „zanieczyszczone” jest całe pasmo, w którym może pracować nadajnik, sugerując jednocześnie jedną z najmniej zakłóconych częstotliwości do nastrojenia odbiornika. Częstotliwość pracy M2R można też oczywiście wybrać manualnie, w jednym z kolejnych podmenu.

Drugą „zakładką” menu jest opisana wyżej funkcja „FlexList”. Kolejne pozycje to regulacja poziomu sygnału w słuchawkach (dokonywana za pomocą niebieskiego pokrętła u góry) oraz balansu między kanałem lewym a prawym. Z kolei funkcja Mixer pozwala skonfigurować tryb pracy odbiornika – i tu do wyboru mamy kilka możliwości: mono ch1, stereo, swapLR, mono 1+2, mono ch2 oraz custom. Wbudowany limiter ma dwa parametry – próg (treshold) i wzmocnienie (gain). Inna pozycja w menu, opisana jako HF Boost, to po prostu filtr półkowy (o częstotliwości granicznej 5 lub 7 kHz), podbijający pasmo powyżej wybranej częstotliwości o określoną wartość. Wymienione wyżej funkcje nie stanowią nawet połowy tego, co znajdziemy w menu – jak widać jest ono naprawdę mocno rozbudowane. Oprócz nich w menu można jeszcze m.in. wybrać tryb pracy wskaźnika (pre- lub post-mix), rodzaj użytych do zasilania baterii/akumulatorów (alkaliczne lub litowo-jonowe), typ słuchawek (mono/stereo), ustawić czas podświetlenia wyświetlacza (30 sekund, 5 minut lub cały czas), zablokować interfejs użytkownika itd.

TRANSMISJA SYGNAŁÓW

Konwencjonalna analogowa transmisja bezprzewodowa oparta jest na modulacji częstotliwości, czyli FM (taka, jak w standardowych analogowych nadajnikach radiowych). W celu utrzymania wysokiej, choć ograniczonej wierności dźwięku, stosuje się tam proces zwany kompandowaniem, który polega na skompresowaniu sygnału audio w nadajniku, a następnie jego ekspansji w odbiorniku. Dodatkowo w celu przeniesienia dwóch kanałów sygnału stereo w jednej fali radiowej stosuje się efekt multipleksowania. Wadą tych rozwiązań jest ograniczenie zakresu dynamiki, separacji kanałów, obrazowania stereo i charakterystyki częstotliwościowej – wszystkie parametry dość istotne w przypadku systemów IEM. Firma Lectrosonics opracowała swój własny, opatentowany cyfrowy system transmisji sygnałów, który ma na celu zniesienie ograniczeń konwencjonalnej transmisji FM, oferując płaską charakterystykę częstotliwościową, szeroki zakres dynamiki, solidne obrazowanie stereofoniczne i brak przesłuchów, niskie zniekształcenia oraz małą latencję. Ile wynosi ta latencja? 1,4 milisekundy w przypadku wejścia analogowego i 2,2 milisekundy, jeśli korzystamy z wejścia Dante (1 ms systemu plus 1,2 ms sieci Dante), czyli całkiem nieźle. System Duet pracuje w dość szerokim paśmie, obejmującym zakres od 470,100 do 614,375 MHz, w którym znalezienie odpowiedniej liczby czystych, niezakłóconych kanałów nie powinno być problemem.

PRACA Z DUETEM

Pierwszym krokiem, który powinniśmy zrobić przygotowując nasz system do pracy jest przeskanowanie pasma w celu znalezienia możliwe najmniej zakłóconych częstotliwości. Wykorzystujemy do tego oczywiście odbiornik, co w przypadku systemu Duet jest bardzo prostym zabiegiem. Z menu wybieramy funkcję „Scan” i wciskamy „Enter”. To sprawia, że na ekranie zaczynają pojawiać się sukcesywnie „prążki” w paśmie pracy systemu – im są one większe, tym większe zakłócenia przy danej częstotliwości. Skanowanie odbywa się „na okrągło”, tzn. po dojściu do końca pasma pracy systemu skanowanie wraca do początku, i tak „w koło Macieju”. Jeśli już więc mamy przeskanowane całe pasmo musimy ten proces przerwać, wciskając przycisk „Menu”. Wciskając teraz przyciski góra/dół możemy szybko wybrać polecane (najmniej zakłócone) przez system częstotliwości. Jeśli już zdecydujemy się na którąś z nich w kolejnym kroku musimy zsynchronizować odbiornik z nadajnikiem, tak aby „nadawały na tej samej fali”. Mając więc ustawioną częstotliwość w odbiorniku (wciskając po wybraniu danej częstotliwości przycisk „Enter”), „przytulamy” go do nadajnika, tak aby okienka portu IR „widziały” się wzajemnie. Następnie w menu wybieramy nadajnika funkcję „Sync Setting” i wciskamy wirtualny przycisk „Get Freq.”. Jeśli mamy więcej niż jeden pracujący kanał, wygodnie jest zaimportować wynik skanowania do nadajnika, czego dokonujemy przechodząc w menu do funkcji „Sync Scan” i wybierając w niej opcję „Add Scan”.

Odbiornik zasilany jest z dwóch baterii lub akumulatorów typu AA (R6).

W kolejnym kroku musimy wybrać w nadajniku jakiego formatu sygnał wejściowy ma ona transmitować – analogowy czy Dante. Dante jest opcjonalne, toteż jeśli mamy nadajnik wyposażony tylko w wejścia analogowe, ten krok możemy pominąć. Jeśli zaś mamy z tyłu nadajnika porty sieciowe Dante, to po (lub też przed) wybraniu w menu nadajnika sygnału wejściowego cyfrowego (korzystając z funkcji „Audio Input Type”) podłączamy skrętkę i – jeśli mamy odpowiednio skonfigurowane wyjścia w konsolecie (lub w Dante Controllerze) – sygnał powinien pojawić się na danym wejściu. Po wyłączeniu (przypadkowym czy świadomym) odbiornika i jego powtórnym włączeniu czas, który upłynie do momentu przywrócenia jego pełnej funkcjonalności (kiedy w słuchawkach znów usłyszymy nadawany sygnał) to około 3 s. W przypadku nadajnika trwa to nieco dłużej, bowiem jakieś 7 sekund.

Wzmacniacz słuchawkowy odbiornika jest naprawdę mocny i ma niski poziom szumów. Małym minusem odbiornika jest to, że regulator sygnału w słuchawkach nie ma żadnego „wskaźnika” położenia. Przydałby się takowy, fizyczny – np. w formie „ząbka” na pokrętle lub choćby potencjometru skokowego – lub optyczny (na wyświetlaczu LCD), aby mieć jakieś odniesienie do głośności sygnału w słuchawkach. Jest to przydatne dla wykonawców, którzy kręcą pokrętłem za swoimi plecami, jak i dla realizatora/inżyniera systemu, pozwalając mu na wstępne, bezpieczne dla ucha wykonawcy ustawienie tejże głośności. Dobrze byłoby móc podglądnąć też na wyświetlaczu odbiornika informację o aktualnym poziomie redukcji sygnału przez limiter – może informacje te pojawią się na LCD-ku w następnej wersji firmware’u.Jakość dźwięku, zarówno z wejścia analogowego, jak i Dante, jest doskonała i nie ma między nimi słyszalnej różnicy. Nie ma też zauważalnego (słyszalnego) opóźnienia wynikającego z latencji sygnału. Zasięg systemu jest też bardzo dobry, w uzyskaniu czego – w trudnych warunkach – pomaga wybór mocy nadawania (10, 25 lub 50 mW).

„FAJNE” FUNKCJE

Bardzo fajną i przydatną funkcją w M2R jest funkcja miksera. Pozwala ona wybrać, co użytkownik chce usłyszeć w swoich słuchawkach, a konkretnie jakiego formatu będzie to sygnał – stereo, stereo z zamienionymi kanałami, mono kanału 1 lub 2, miks mono obu kanałów lub ustawienie własne. Może to być bardzo przydatna funkcja w przypadku systemów IFB, czyli zwrotnej, gdzie można różnym „odbiorcom” skonfigurować różne miksy, bez konieczności używania dodatkowych nadajników (np. mono programu plus kanał producenta dla jednego, dla innego sam program, zaś dla kolejnego sam kanał producenta).  Inną atrakcyjną funkcją jest FlexList, która pozwala „załadować” do odbiornika częstotliwości wszystkich używanych aktualnie nadajników. Tak skonfigurowany odbiornik świetnie naddaje się na „zapasówkę”, którą w razie awarii któregoś z używanych odbiorników (lub np. wyczerpania się baterii) można szybko użyć do podmiany, bez konieczności jego synchronizacji z nadajnikiem (wybieramy go szybko z FlexListy i gotowe).

Na panelu przednim nadajnika M2T znajduje się duży, kolorowy wyświetlacz LCD.

WIRELESS DESIGNER

Zdalne kontrolowanie i sterowanie systemami Duet dostępne jest z poziomu oprogramowania Wireless Designer. Połączenie nadajnika z komputerem możliwe jest na dwa sposoby – za pośrednictwem USB lub poprzez sieć (w tym przypadku można sterować większą liczbą nadajników). Dla komputerów z systemem Windows Wireless Designer występuje w postaci dedykowanego programu. Gorzej mają użytkownicy Mac-ów – w tym przypadku nie znajdziemy na stronie producenta adekwatnego oprogramowania. Nie oznacza to, że z „jabłuszka” nie możemy sterować Duetami. Najpierw jednak trzeba pobrać określoną wersję przeglądarki Firefox (Firefox ESR) i rozszerzenie Silverlight, a następnie „odpalić” Wireless Designera w interfejsie internetowym. Bardzo przydatny aspekt oprogramowania to możliwość obejrzenia intermodulacji w ramach koordynowanej przestrzeni. Zmieniając częstotliwość program poinformuje nas, czy pojawi się konflikt częstotliwości (na czerwono), czy zmiana ta nie wywoła żadnego konfliktu (kolor zielony). Program Wireless Manager pozwala też na szybkie skonfigurowanie nazw nadajników oraz wiele innych funkcji, znacznie przyspieszając pracę konfiguracyjne systemów.

REASUMUJĄC

Duet firmy Lectrosonics jest dobrze przemyślanym i zaprojektowanym systemem bezprzewodowym, oferującym szereg przydatnych funkcji, wysoką jakość i – przede wszystkim – solidne wykonanie. Można go z czystym sercem polecić wszystkim tym, którzy szukają konkretnego rozwiązania, które sprawdzi się w każdych zastosowaniach, wiele zniesie i dobrze zrobi to, do czego został zaprojektowany.

Więcej informacji o prezentowanym systemie na stronie internetowej producenta: www.lectrosonics.com